تاریخچه مرکز تحقیقات فلسفه و تاریخ پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تبریز

 
معرفت و اشراف بر وجوه كالبدي حيات و به تبع آن شكل گيري علوم پزشکی و بالنتيجه نقش علوم پزشكي در تامين و حفظ سلامتي جامعه و انسان محل گفتمان های برهم کنشی زیادی در ساحت های مختلف علم و معرفت است. مقوله كالبد انسان، ارتباط كلبد انساني با وجوه و زواياي مخفي و مستتر موجوديت و هويت انسان و هكذا سلامتی، بهداشت انسان و جامعه انساني و حتي مجموعه طبيعت بي جان و جاندار ...در گذر زمان و در راستای علوم دیگر از قبیل علوم وحياني، فلسفه، تاریخ، اخلاق زيستي و اخلاق پزشکی همواره مورد توجه انديشمندان قرار داشته و البته تنها و فقط از جنبه های مختلف علوم پزشکی (پزشکی، پزشک، بیماری، درمان، التیام و بهداشت) قابل تبیین و تفسیر نیست بلکه نگاه کل گرایانه و هرمنوتیکی با یاری جستن از اندیشه های علوم مختلف ما را به فهم دقیق و یقیني از مفهوم انسان، سلامتي، مرض، شفا و... نزدیک می کند.
هنگامی که سخن از " تاریخ پزشکی" به میان می آید دامنه بحث تا روزگاران بسیار کهن و شاید تا نخستین اجتماعات انساني گسترده می شود؛ در این رهگذر، آنچه که بیش از هر چیز دیگر، جلب توجه میکند تلاش خستگی ناپذیر انسان برای کاستن از درد و رنج و آلام جسمانی و روحاني و باطني است. مرکز تحقیقات فلسفه و تاریخ پزشکی با درک چنین ضرورت بایسته و شایسته ای از سال 1387 به همت تيم "تحقیقاتی اخلاق و تاریخ پزشکی" و با تلاش و پيگيري و پايمردي دكتر عبدالحسن كاظمي (عضو فرهنگستان علوم پزشكي جمهوري اسلامي ايران) و همكاران مشاراليه در "تيم تحقیقاتی اخلاق و تاریخ پزشکی" بويژه دكتر مجيد خليلي (دكتراي تاريخ علم)، فعالیت های تخصصي و پژوهشی خودر را آغاز کرده و علاوه بر روند فعالیت های مرسوم خود، بستری برای علاقمندان جهت همفکری، آگاهی بخشی و اندیشه ورزی فراهم کرده است.
مرکز تحقیقات فلسفه و تاریخ پزشکی بر مبنای مجوز 816/500 مورخه 04/12/1389 از شورای گسترش دانشگاه های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، تحت نام "مرکز تحقیقات فلسفه و تاریخ پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تبریز" رسما آغاز به کار نمود و در دویست و چهل و پنجمین جلسه شورای گسترش دانشگاه های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی  مورخه 25/12/ 1393 به مجوز شماره 3740/500/د با تأسیس "مرکز تحقیقات فلسفه و تاریخ پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تبریز" موافقت قطعی به عمل آمد.           .
با توجه به ماهيت اين مركز و ذات ساختار آن، فعالیت های "مرکز تحقیقات فلسفه و تاریخ پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تبریز" چند رشته ای و بين رشته اي بوده و در ساحت و حيطه هاي معرفتي و تخصصي زیر متمرکز می باشد.
 
اخلاق پزشکی و اخلاق زيستي
توجه بر مسئولیت های جامعه بشری و آحاد انسان ها در قبال محیط زیست و مجموعه منابع حیاتی کره زمین و تعریف هنجاری اخلاقی در این زمینه همراه با باید ها و نباید های الزامات عملی و اجتماعی به هنجارهای موجود مورد تاکید حیطه اخلاق زیستی است و با توجه به محدودیت های منابع  حیاتی کره زمین و وقوع بحران های زیست محیطی لزوم تقیّد به الزامات و مسئولیت های اخلاقی در این زمینه روز به روز بیشتر احساس و ملموس می گردد. در کنار حیطه فوق اخلاق پزشکی مجموعه ای از ارزش هاست که بر روابط بیمار و پزشک حاکم است. توجه به مسئولیت های اخلاقی و حرفه ای در مورد بیمار به دور از هرگونه قضاوت ، و به دور از دیدگاه جنسیتی/ دینی / رنگ پوست/ قومی همواره اُولویت نخست یک پزشک است.
 
تاریخ پزشکی
تکامل و تغییرات علم پزشکی در بستر زمان ما را وادار می سازد که فراتر از توجهات ساده انگارانه، مفاهیم تاریخی و فلسفی آشکار یا پنهان را در تاریخ غنی پزشکی ایران و اسلام جستجو کرده و ضمن احیای متون تاریخی، پیوندی چند بعدی و ناگسستنی با دریافت ها و پیشرفت های پزشکی نوین برقرار سازیم تا ضمن پاسداری از میراث گذشتگان، چراغی تابناک، فراراه نسل های امروز و آینده در مسیر تکامل دانش پزشکی قرار دهیم.
 
فلسفه پزشکی
فلسفه پزشکی دربرگیرنده مباحثی در معرفت شناسی، ارزش شناسی، منطق، روش شناسی و متافیزیک است که یا به وسیله دانش پزشکی ایجاد می شوند و یا به آن مربوط هستند. فیلسوفان به تحلیل مفاهیم سلامت و بیماری، از منظر هستی شناسی پرداختند و در داربست فکری منسجمی جهت فهم آگاهی نهادین در دامن پزشکی  ایجاد کردند.
 
فقه پزشكي
فقه پزشکی، گرایشی تحقیقاتی است که  با پیشرفت پر شتاب علم پزشکی و وارد شدن این علم به عرصه‌های نو،  پرداختن به آن  به صورت نوآورانه و به عنوان مسایل مستحدثه امری ضروری به نظر می رسد کما اینکه در حوزه های علمیه و از طرف علمای حوزوی نیز در دهه های اخیر، مطالب و مباحث عدیده ای در باب موارد همپوشانی مسایل طبّی و فقهی عرضه شده است. اما در مورد اینکه موضوع اصلی تحقیق و مطالعه در فقه پزشکی چیست، سوالاتی برای محققان علوم فقه و حقوق وجود دارد که ورود و تلاش افراد متخصص حوزوی آشنا به مسائل پزشکی به این عرصه را طلب می نماید تا  پاسخ شایسته و راهگشای لازم برای این  سئوالات را در اختیار جامعه پزشکی قرار دهند.
 
حقوق پزشكي
حقوق پزشکی در میان رشته‌های مختلف حقوقی موضوعی میان رشته‌ای است.
وقتی که در پرتو حقوق پزشکی به تبیین حوزه های همپوشان بین علم حقوق و ساختار پزشکی نظری می نماییم به روشنی در خواهیم یافت که نظارت سیستم های حقوقی و متولیان قانون در هر جامعه ای بر مجموعه رفتارهای نظام سلامت و اجزای آن  حیطه ای بس گسترده و متضمن تدوین قوانین بین رشته ای است و هنگامی که ارتباط نظام سلامت با بهداشت و سلامت جامعه، پزشک و بیمار، قراردادهای پزشکی ، رعایت حقوق و ایمنی بیمار، اتونومی و .... را مبنای مطالعه  قرار می گیرد؛ موضوعیت و اهمیت حقوق پزشکی کاملا روشن و ملموس می گردد. بنابراین در میان رشته‌های مختلف علوم پزشکی، رشته‌ای را نمی‌توان یافت که از موضع و حیطه مطالعه حقوق پزشکی خارج باشد.
 
جامه شناسي پزشكي
جامعه‌شناسی پزشکی و بهداشت، شاخه‌ای از جامعه‌شناسی بوده و از جدیدترین رشته‌های تخصصی است که در آن اموری مانند بهداشت، بیماری و مراقبتهای پزشکی از دیدگاه جامعه‌شناسی مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرد. تحقیق در مفهوم سلامت و بیماری از دید اجتماع، ارتباط جامعه با علم پزشکی، ارتباط سیستم های حرفه ای پزشکی و سلامت با بدنه جامعه، جایگاه پزشکی و سلامت در نگاه مردم و ... موضوع جالب توجهی برای جامعه‌شناسی است. توزیع بیماریها در میان انسان‌ها متفاوت بوده و شناخت و آگاهی نسبت به بیماری در چارچوب الگوهای فرهنگی صورت میگیرد. به دلیل مداخله عوامل و شرایط اجتماعی در مسیر و جریان درمان، علوم اجتماعی با پزشکی و بهداشت و درمان مشارکت می‌یابد و پیدایش رشته جامعه‌شناسی پزشکی ضرورت و موضوعیت پیدا می کند.
 
آسيب هاي اجتماعي
آسیبهای اجتماعی از دیرباز در جامعه بشری مورد توجه اندیشمندان بوده است. همزمان با گسترش انقلاب صنعتی و گسترش دامنه نیازمندی ها، محرومیت های ناشی از عدم امکان برآورده شدن خواست ها و نیازهای زندگی موجب گسترش شدید و دامنه‌دار تنش های اجتماعی، عصیان، تبهکاری، سرگردانی، دزدی، انحرافات اجتماعی، گسل های ارزشی، کم رنگ شدن هنجار ها و ....بالنتیجه گسترش آسیب های اجتماعی عدیده ای مانند طلاق، اعتیاد، بزه کاری، کم رنگ شدن اخلاق و ... می شود.
هر چند اکثر مشکلات اجتماعی انواعی تکراری در طول نسل های مختلف هستند، اما چنانکه مشاهده می‌شود برخی از این مشکلات در برخی نسلها به ویژه در جوامع فعلی اهمیت بیشتری پیدا کرده است و حتی برخی از این آسیب ها برای نسلهای بعدی زاده شده‌اند. از سوی دیگر از آنجایی که مجموعه ای از علل غالب در هر جامعه وجود دارند که نسبت به سایر علل اهمیت بیشتری در بروز آسیبها دارند. بنابراین توجه به این آسیب ها و زمینه های پیدایش و بروز آن ها، چاره اندیشی برای جلوگیری و پرهیز از گسترش این آسیب ها و ... ضرورتی اجتناب ناپذیر می باشد.
 
ايمني زيستي
ایمنی زیستی به عنوان مقوله ای جهت محافظت در برابر وقایع مخاطره‌آمیز برای محیط زیست و منابع حیاتی کره زمین  مورد استفاده قرار می‌گیرد. بسیاری از موضوعات مرتبط به مخاطرات زیستی، یک دستورالعمل مدیریت ریسک و فرایندهای ضروری را برای ایمنی زیستی دنبال می‌کنند و یا لازم دارند. نقص در اجرای این دستورالعمل ها منجر به افزایش ریسک آلودگی و به تبع آن بالا رفتن مخاطرات برای جوامع بشری، تقلیل کیفیت زندگی، بهم خوردن تعادل اکولوژیکی، گسترش خطرات زیست محیطی و ....خواهد شد.
 
آينده نگاري و آينده پژوهي
مراد از آینده نگاری، پیش بینی یا پیشگویی آینده نیست، بلکه تحصیل بینشی از آینده و ترسیم چشم اندازهای ممکن الوجود می باشد تا راه تاریک و پرمخاطره و پرفراز و نشیبی که نامش را آینده گذاشته ایم، روشن گردد. به بیانی دیگر، آینده پژوهی مجموعه تلاش هایی  جهت تجزیه و تحلیل منابع والگوها به منظور تجسم آینده های بالقوه  و برنامه ریزی برای آنها است. آینده پژوهی آشکار می کند که چگونه از دل تغییرات «امروز» واقعیتِ فردا» تولد می یابد.
 
اعضای هیات موسس مرکز
دکتر عبدالحسن کاظمی- دکتر محمد رضا رشیدی- دکتر غفار شکوهی- دکتر مجید خلیلی- دکتر حسین ناظمیه
نخستین اعضای گروه تحقیقاتی اخلاق و تاریخ پزشکی
دکتر سید جلیل  واعظ- دکتر سید کاظم مدائن- دکتر محمد رضا سیاهی- دکتر حسین ابراهیمی- دکتر عبدالحسن  کاظمی- دکتر زکریا  پزشکی- دکتر محمد علی  محجل شجا- دکتر مجید خلیلی- آقای ناصر خفاف
 
ریاست مرکز
آقای دکتر عبد الحسن کاظمی (دکتری تخصصي بيولوژي مولکولی از انگلستان؛ فلوشیب اخلاق زیست - پزشکی از دانشگاه شهید بهشتی) نخستین رئیس مرکز تحقیقات فلسفه و تاریخ پزشکی بوده و از سال های 1389 تا 1391 اقدامات مهمی را در پیشبرد اهداف مرکز ساماندهی کردند. از سال 1391 تا 1396 ریاست مرکز جناب آقای دکتر غفاری (متخصص داخلی) بودند که در این مدت نیز فعالیت های پژوهشی و آموزشی مرکز ادامه یافته و مرکز در جشنواره رازی صاحب رتبه شده و در حیطه فلسفه پزشکی المپیاد مدال های زیادی را برای دانشگاه علوم پزشکی تبریز کسب نمود. از سال 1396 ریاست مرکز مجدداً به آقاي دکتر عبدالحسن کاظمی اعاده و محول گرديده است.
 
تصویر نامه موافقت قطعی مرکز